انواع کم خونی و روش های درمان آن

عارضه کم خونی زمانی بروز می‌کند که خون فاقد هموگلوبین کافی است. هموگلوبین به گلبول‌های قرمز خون در حمل اکسیژن از ریه‌ها به تمام اندام‌های بدن کمک می‌کند.

علائم کم‌خونی

علائم و نشانه‌های کم خونی یا  آنمی، بسته به علل کم‌خونی متفاوت است. در ابتدا، کم‌خونی می‌تواند خیلی خفیف باشد که به نظر نرسد؛ اما به مرور علائم بدتر می‌شود چون کم خونی شدت پیدا می کند.

شایع‌ترین علائم و نشانه‌های کم خونی عبارت‌اند از:

• خستگی
• ضعف
• پوست رنگ پریده یا زرد
• ضربان قلب نامنظم
• تنگی نفس
• سر درد یا سرگیجه
• درد قفسه سینه
• دست‌ها و پاهای سرد

تالاسمی چیست؟

این اختلال خونی در افرادی ایجاد می‌شود که بدن آن‌ها پروتئینی به نام هموگلوبین را که بخش مهمی از گلبول‌های قرمز خون است، به اندازه کافی نمی‌سازد. هنگامی‌که هموگلوبین کافی وجود نداشته باشد، گلبول‌های قرمز خون به درستی عمل نمی‌کنند و طول عمر کوتاهتری خواهند داشت؛ بنابراین تعداد گلبول‌های قرمز سالم موجود در خون کاهش می‌یابد. افراد مبتلا به تالاسمی خفیف، ممکن است نیازی به درمان نداشته باشند. اما انواع شدیدتر بیماری معمولاً نیاز به انتقال منظم خون دارند. بیماری تالاسمی باعث کم‌خونی و در نتیجه خستگی بدن می‌شود، اما راهکارهایی نظیر انتخاب یک رژیم غذایی سالم و انجام تمرینات ورزشی منظم ورزشی برای بهبود حال بیماران وجود دارد. در ادامه شما را با علائم این بیماری، روش‌های تشخیص و درمان آن آشنا می‌کنیم

علائم تالاسمی: از کجا بفهمیم که مبتلا به تالاسمی هستیم؟

چندیدن نوع تالاسمی وجود دارد. علائم و نشانه های بروز یافته به نوع و شدت وضعیت فرد بستگی دارد.علائم و نشانه های تالاسمی می تواند شامل موارد زیر باشد:

• خستگی
• ضعف
• پوست رنگ پریده یا مایل به زرد
• بدشکلی های استخوان صورت
• کاهش رشد
• تورم شکم
• ادرار تیره

برخی از کودکان علائم و نشانه های تالاسمی را در بدو تولد نشان می‌دهند؛ برخی دیگر در طی دو سال اول زندگی آن‌ها را بروز می‌دهند. در برخی از افرادی تنها یک ژن هموگلوبین تحت تأثیر قرار گرفته و علائم تالاسمی در آن ها دیده نمی شود.

چه زمانی باید به پزشک فوق تخصص خون و آنکولوژی مراجعه کرد

در صورتی که علائم و نشانه های تالاسمی در کودک شما دیده می شود، به دکتر فوق تخصص خون مراجعه کنید.

علت تالاسمی چیست؟

تالاسمی ناشی از جهش DNA سلول هایی است که هموگلوبین – ماده موجود در گلبول های قرمز که اکسیژن را به سراسر بدن حمل می کند-  می سازند. جهش های مرتبط با تالاسمی از والدین به کودکان منتقل می شود.

مولکول های هموگلوبین از زنجیره هایی به نام زنجیره های آلفا و بتا ساخته شده اند و می توانند تحت تاثیر جهش ها قرار گیرند. در تالاسمی تولید زنجیره های آلفا یا بتا کاهش می یابد و منجر به تالاسمی آلفا یا بتا می شود.

در تالاسمی آلفا، شدت تالاسمی به شمار جهش های ژنی که از والدین به ارث می رسند، بستگی دارد. هرچه ژن جهش یافته تر باشد، تالاسمی شدیدتر خواهد بود.

در تالاسمی بتا، شدت تالاسمی به این که کدام بخش از مولکول هموگلوبین تحت تأثیر قرار گرفته است، بستگی دارد.

تالاسمی آلفا

چهار ژن در ساخت زنجیره آلفا هموگلوبین نقش دارند. هر فرد دو فرم از هر یک از والدین خود دریافت می کند. در صورت به ارث بردن:

• یک ژن جهش یافته، علائم و نشانه هایی از تالاسمی دیده نخواهد شد؛ اما فرد حامل بیماری است و می تواند آن را به فرزندان خود انتقال دهد.
• دو ژن جهش یافته، بروز علائم تالاسمی در فرد خفیف خواهد بود. این بیماری ممکن است آلفا تالاسمی مینور (خفیف) نامیده شود.
• سه ژن جهش یافته، علائم و نشانه های فرد متوسط تا شدید خواهد بود.

به ارث رسیدن چهار ژن جهش یافته نادر است و معمولا منجر به مرده زایی می شود. نوزادانی که با این شرایط متولد می شوند اغلب مدت کوتاهی پس از تولد می میرند یا به طور مادام العمر به انتقال خون نیاز دارند. در موارد نادر، کودکی که با این بیماری متولد می شود می تواند با تزریق و پیوند سلول بنیادی درمان شود.

تالاسمی بتا (مینور و ماژور)

دو ژن در سنتز زنجیره بتا هموگلوبین نقش دارند، که هر یک، از یکی از والدین به ارث می رسند. در صورت به ارث بردن:

• یک ژن جهش یافته، فرد علائم و نشانه های خفیف خواهد داشت. این حالت تالاسمی مینور یا بتا تالاسمی نامیده می شود.
• دو ژن جهش یافته، میزان بروز علائم و نشانه ها در فرد متوسط تا شدید خواهد بود. به این حالت تالاسمی ماژور یا آنمی کولی گفته می شود.

نوزادان دارای دو ژن بتا هموگلوبین معیوب در بدو تولد سالم هستند اما در دو سال اول زندگی علائم و علائمی بروز می دهند. شکل خفیف تری که تالاسمی اینترمدیا نامیده می شود، نیز می تواند ناشی از دو ژن جهش یافته باشد.

چه عواملی ریسک تالاسمی را افزایش می دهند؟

عواملی که خطر ابتلا به تالاسمی را افزایش می دهد عبارتند از:

• سابقه خانوادگی تالاسمی. تالاسمی از طریق ژن های هموگلوبین جهش یافته از والدین به کودکان منتقل می شود.
• نژادهای خاص. احتمال بروز تالاسمی در آمریکایی های آفریقایی تبار و مردم مدیترانه و جنوب شرقی آسیا بیشتر است.

 کم خونی انواع مختلفی دارد که هر کدام به دلایل مختلف بروز می‌کنند و به اختصار در ذیل معرفی می گردد:

عوارض تالاسمی

عوارض احتمالی تالاسمی متوسط تا شدید شامل موارد زیر است:

افزایش غیرطبیعی آهن: (Iron Overload) افراد مبتلا به تالاسمی ممکن است در نتیجه ی این بیماری و انتقال خون، آهن بسیار زیادی در بدن خود داشته باشند. آهن بسیار زیاد می‌تواند آسیب به قلب، کبد و سیستم درون‌ریز که دربرگیرنده ی غدد ترشح کننده هورمون ها که فرآیندهای تمام بدن را تنظیم می‌کنند، را در پی داشته باشد.

عفونت: خطر ابتلا به عفونت در افراد مبتلا به تالاسمی بیشتر است. این امر به ویژه در زمانی که طحال برداشته شده است صادق است.

بروز عوارض زیر در موارد تالاسمی شدید محتمل است:

ناهنجاری های استخوانی :تالاسمی می تواند موجب گسترش مغز استخوان شود و همین امر عامل پهن شدن استخوان ها است. این وضعیت می تواند ساختار غیر طبیعی استخوان، به ویژه در صورت و جمجمه را در پی داشته باش. علاوه بر این گسترش مغز استخوان باعث نازک شدن و شکنندگی استخوان ها می شود و احتمال شکسته شدن آن ها را افزایش می دهد.

بزرگ شدن طحال: طحال در مبارزه با عفونت و فیلتر مواد زائد مانند سلول های خونی پیر یا آسیب دیده، به بدن کمک می کند. تالاسمی اغلب با تخریب گلبول قرمز زیادی همراه است و همین این باعث می شود طحال بزرگتر شده و بیشتر از حد طبیعی کار کند.

بزرگ شدن طحال می تواند موجب بدتر شدن کم خونی، و کاهش عمر گلبول های قرمز خون تزریق شده شود. در صورت بزرگ شدن بیش از حد طحال، ممکن است پزشک انجام جراحی را برای برداشتن آن مطرح کند.

کاهش میزان رشد: کم خونی می تواند رشد کودک را کند کرده و بلوغ را به تاخیر بیاندازد.

مشکلات قلبی : نارسایی احتمانی قلب و ضربان قلب غیر طبیعی می تواند با تالاسمی شدید همراه باشد.

پیشگیری از تلاسمی

پیشگیری از وقوع تالاسمی در بیشتر موارد امکان ناپذیر است. در صورتی که به تالاسمی ابتلا دارید و یا حامل ژن تالاسمی هستید، پیش از بچه دار شدن، برای دریافت راهنمایی با مشاور ژنتیک صحبت کنید.

نوعی تکنولوژی تشخیصی تولید مثلی کمکی وجود دارد که جنین را در مراحل اولیه از نظر جهش های ژنتیکی همراه با لقاح آزمایشگاهی غربالگری می کند. این تکنولوژی ممکن است به والدین مبتلا به تالاسمی یا حامل ژن هموگلوبین در داشتم نوزادان سالم کمک کند.

این روش شامل استخراج تخمک های بالغ، و لقاح آنها با اسپرم در یک ظرف در آزمایشگاه است. جنین ها از نظر داشتن ژن های معیوب مورد ارزیابی قرار می گیرند و تنها جنین های فاقد نقص ژنتیکی در رحم کاشته می شوند.

تشخیص تالاسمی چگونه انجام می شود؟

بیشتر کودکان مبتلا به تالاسمی متوسط تا شدید در دو سال اول زندگی خود علائم و نشانه هایی بروز می دهند. در صورتی که پزشک نسبت به ابتلای کودک به تالاسمی مشکوک باشد می تواند آن را با آزمایش خون تایید کند.

آزمایش خون قادر به نمایش شمار گلبول های قرمز و ناهنجاری های مربوط به شکل، اندازه یا رنگ است. علاوه بر این آزمایش خون می تواند در جهت یافتن ژن های جهش یافته برای تجزیه و تحلیل DNA مورد استفاده قرار گیرد.

تست پیش از تولد

پیش از تولد نوزاد می توان با کمک آزمایش ابتلا به تالاسمی و شدت آن را مشخص کرد. تست هایی که برای تشخیص تالاسمی در جنین مورد استفاده قرار می گیرند شامل موارد زیر هستند:

نمونه برداری از پرزهای جفتی: این تست معمولا در حدود هفته یازدهم بارداری انجام می شود و شامل برداشتن قطعه بسیار کوچکی از جفت برای ارزیابی است.

آمنیوسنتز: این روش که معمولا در حدود هفته شانزدهم بارداری انجام می شود، شامل بررسی نمونه ای از مایع اطراف جنین است.

درمان تالاسمی

اشکال خفیف تالاسمی خفیف (مینور) نیازی به درمان ندارد.

درمان های مربوط به تالاسمی متوسط تا شدید ممکن است موارد زیر را دربر گیرد:

انتقال خون مکرر: اشکال شدیدتر تالاسمی اغلب هر چند هفته یکبار، نیاز به انتقال خون دارند. انتقال خون در گذر زمان موجب تجمع آهن در خون می‌شود که می‌تواند به قلب، کبد و دیگر ارگان‌ها آسیب برساند.

آهن‌زدایی (chelation) :این روش درمانی جهت حذف آهن اضافی از خون است. آهن می تواند در نتیجه انتقال خون مکرر ایجاد شود؛ تولید آهن اضافی در برخی از افراد مبتلا به تالاسمی که تزریق پی در پی ندارند نیز ممکن است روی دهد. حذف آهن اضافی برای سلامتی امر بسیار مهمی است.

برای کمک به حذف آهن اضافی از بدن ممکن است مصرف داروی خوراکی مانند دفیراکسیروکس (اگزژاد، جادنو) یا دفریپرون (فریپروکس) نیاز باشد. داروی دیگری به نام دفروکسامین (Desferal) بصورت تزریقی تجویز می شود.

پیوند سلول های بنیادی:  پیوند سلول های بنیادی که پیوند مغز استخوان نیز نامیده می شود، ممکن است در برخی موارد مثمر ثمر باشد. این روش در كودكان مبتلا به تالاسمی شدید می تواند نیاز به انتقال خون مادام العمر و مصرف داروهای کنترل کننده ی بار اضافی آهن را کاهش دهد.

این روش دریافت سلول های بنیادی از یک اهدا کننده سازگار که معمولا خواهر یا برادر است را شامل می شود.

سبک زندگی و مراقبت های خانگی

شما می‌توانید با دنبال کردن برنامه درمانی خود و اتخاذ عادت‌های سالم زندگی، به مدیریت تالاسمی خود کمک کنید.

• از مصرف آهن اضافی اجتناب کنید، بجز در موارد تجویز پزشک، از مصرف ویتامین و یا دیگر مکمل‌های حاوی آهن بپرهیزید.
• رژیم غذایی سالم مصرف کنید، تغذیه سالم می‌تواند به بهبود حال شما کمک کند و انرژی شما را افزایش دهد. هم چنین پزشک ممکن است به منظور افزایش سنتز سلول‌های قرمز خونی جدید در بدن، مکمل اسید فولیک تجویز کند.
• برای حفظ سلامتی استخوان های خود، دقت کنید که رژیم غذایی شما حاوی کلسیم و ویتامین D کافی باشد، از پزشک خود در مورد مقادیر مناسب و الزام مصرف مکمل سئوال کنید.
• با پزشک خود در مورد مصرف مکمل های دیگر مانند اسید فولیک مشورت کنید. ویتامین B به ساخت گلبول های قرمز کمک می کند.
• مراقب ابتلا به عفونت ها باشید، دستان خود را بطور مرتب بشویید و از افراد بیمار دوری کنید. این امر به ویژه در مواردی که طحال برداشته شده است، بسیار مهم است.

همچنین به تزریق سالانه واکسن آنفولانزا و واکسن های دیگری برای پیشگیری از مننژیت، ذات الریه و هپاتیت B نیاز دارید؛ در صورت بروز تب یا علائم و دیگر نشانه های عفونت، برای درمان به پزشک مراجعه کنید.

طول عمر بیماران تالاسمی چقدر است؟

تالاسمی بیماری جدی است که در صورت عدم درمان یا ادامه ندادن آن می تواند عوارض مهلکی را در پی داشته باشد. اگرچه مشخص کردن دقیق میزان طول عمر دشوار است، اما قاعده کلی این است که هرچه این شرایط شدیدتر باشد، تالاسمی سریع‌تر می‌تواند کشنده و مهلک باشد.

طبق برخی برآوردها، افراد مبتلا به تالاسمی بتا- شدیدترین نوع تالاسمی – معمولا تا ۳۰ سالگی فوت می کنند. کاهش طول عمر ناشی از افزایش بار آهن است که در نهایت ممکن است اندام‌های فرد را تحت تاثیر قرار دهد.

محققان در حال بررسی آزمایش ژنتیک و همچنین امکان ژن درمانی هستند. تالاسمی هرچه زودتر تشخیص داده شود، درمان سریع تر آغاز خواهد شد. احتمالا ژن درمانی در آینده بتواند هموگلوبین را مجددا فعال کرده و جهش های ژنی غیر طبیعی را در بدن غیرفعال کند.

رژیم غذایی تالاسمی

رژیم غذایی گیاهی و کم چرب، بهترین گزینه برای اکثر افراد از جمله افراد مبتلا به تالاسمی  است. با این وجود، درصورت بالا بودن سطح آهن در خون ممکن است نیاز به محدود کردن غذاهای غنی از آهن باشد. ماهی و گوشت سرشار از آهن هستند، بنابراین ممکن است لازم باشد مصرف آن ها در رژیم های غذایی محدود شود.

همچنین ممکن است اجتناب از غلات غنی‌شده، نان و آبمیوه را نیز مدنظر قرار دهید. آن‌ها دارای سطح آهن زیادی هستند.

تالاسمی می‌تواند موجب کمبود اسید فولیک (فولات) شود. ویتامین B که بطور طبیعی در غذاهایی مانند سبزیجات دارای برگ تیره و حبوبات یافت می شود، برای دفع اثرات افزایش میزان آهن و حفاظت از سلول‌های قرمز خون ضروری است. در صورت عدم دریافت میزان کافی اسید فولیک در رژیم غذایی خود، ممکن است پزشک مصرف روزانه یک میلی گرم مکمل را توصیه کند.

هیچ رژیم غذایی قادر به درمان تالاسمی نیست، اما دقت در مصرف غذاهای مناسب می تواند کمک کننده باشد. حتما قبل از هرگونه تغییر در رژیم خود با پزشک مشورت کنید.

تالاسمی در کودکان

در میان نوزادانی که هر ساله با تالاسمی متولد می شوند، تخمین زده می شود که 100،000 نوزاد با اشکال شدید تالاسمی ابتلا دارند.

علائم و نشانه های تالاسمی در کودکان ممکن است در دو سال اول زندگی خود را نشان دهند. برخی از مهم ترین علائم شامل موارد زیر هستند:

• خستگی
• زردی
• رنگ پریدگی پوست
• کاهش اشتها
• کاهش رشد

تشخیص سریع تالاسمی در کودکان بسیار مهم است. اگر شما یا والد دیگر حامل هستید، هرچه سریع تر نسبت به انجام تست اقدام کنید.

این بیماری در صورت عدم درمان می تواند منجر به بروز مشکلاتی در کبد، قلب و طحال شود. عفونت ها و نارسایی قلبی شایع ترین عارضه خطرناک تالاسمی در کودکان است.

كودكان مبتلا به تالاسمی شدید نیز مانند بزرگسالان، برای دفع آهن اضافی از بدن نیاز به تزریق خون مكرر دارند.

تالاسمی چگونه بر بارداری تاثیر می گذارد؟

تالاسمی نگرانی های مختلفی را در رابطه با بارداری ایجاد می کند. این اختلال رشد اندام های تولید مثلی را تحت تاثیر قرار می دهد. به همین دلیل زنان مبتلا به تالاسمی ممکن است با مشکلات باروری روبرو شوند.

برای اطمینان از سلامت خود و نوزادتان، مهم است که تا حد امکان در این رابطه برنامه‌ریزی کنید. در صورتی که قصد بچه دار شدن دارید، برای اطمینان از سلامت خود، این موضوع را با پزشک مطرح کنید.

سطح آهن شما باید به دقت مورد نظارت قرار گیرد. بیماری های زمینه ای مربوط به ارگان های مهم نیز باید در نظر گرفته شود.

آزمایش قبل از تولد برای تالاسمی ممکن است در هفته 11 و 16 انجام شود. این کار به ترتیب با گرفتن نمونه مایع از جفت یا جنین صورت می گیرد.

بارداری زنان مبتلا به تالاسمی با عوامل خطر زیر همراه است:

• افزایش خطر ابتلا به عفونت ها
• دیابت بارداری
• مشکلات قلبی
• کم کاری تیروئید
• افزایش شمار انتقال خون
• کاهش تراکم استخوان

هنگام مراجعه به پزشک چه کنیم؟

افراد مبتلا به انواع تالاسمی متوسط تا شدید معمولا در دو سال اول زندگی شناسایی می شوند. در صورت مشاهده برخی از علائم و نشانه های تالاسمی در نوزاد و کودک خود، به پزشک فوق تخصص خون (هماتولوژیست) ارجاع داده شوید.

در اینجا اطلاعاتی وجود دارد که کمک می‌کند برای مراجعه آماده شوید.

https://www.darmankade.com/

1 – کم خونی ناشی از فقر آهن (IDA): این نوع کم خونی از شایعترین انواع این بیماری است. فقر آهن زمانی بروز می‌کند که بدن فاقد آهن کافی است.

بدن برای ساختن هموگلوبین به آهن نیاز دارد. این حالت معمولا در اثر از دست دادن خون به دلیل مشکلاتی همچون عادت ماهانه طولانی و سنگین، زخم‌های داخلی، پولیپ‌های روده یا سرطان روده بروز می‌کند.

همچنین، رژیم غذایی فاقد آهن کافی می‌تواند منجر به بروز این حالت شود. در دوره بارداری نیز عدم وجود آهن کافی برای مادر و جنین موجب کم خونی از نوع فقر آهن می‌شود.

بدن می‌تواند با مصرف مود غذایی مانند گوشت گاو، صدف‌های خوراکی، اسفناج، عدس، سیب زمینی کباب شده با پوست و تخمه گل آفتابگردان، آهن مورد نیاز خود را به دست آورد.

2- کم خونی مگالوبلاستیک یا فقر ویتامین: این نوع کم خونی معمولا در اثر کمبود فولیک اسید یا ویتامین B-12 بروز می‌کند. این ویتامین‌ها به بدن در سالم نگهداشتن خون یا سیستم عصبی کمک می‌کنند. در این نوع کم خونی، بدن گلبول‌های قرمز خونی تولید می‌کند که نمی‌توانند اکسیژن را به خوبی تحویل دهند.

قرص‌های مکمل حاوی فولیک اسید می‌توانند این نوع کم خونی را درمان کنند. فولیک اسید را همچنین می‌توان از مصرف دانه‌ها و بنشن‌ها، مرکبات و آب میوه‌ها، سبوس گندم و سایر غلات، سبزیجات برگ پهن و سبز تیره، گوشت طیور، صدف و کبد به دست آورد.

گاهی اوقات ممکن است یک متخصص نتواند تشخیص دهد که علت این بیماری کمبود ویتامین B-12 است. این حالت معمولا در افراد مبتلا به کم خونی وخیم بروز می‌کند که در حقیقت نوعی بیماری خود ایمنی است. عدم دریافت ویتامین B-12 کافی می‌تواند موجب کرخی و بی‌حسی دست‌ها و پاها، مشکلات در راه رفتن، از دست دادن حافظه و مشکلات بینایی شود. نوع درمان بستگی به عامل مولد بیماری دارد، اما به هر حال مصرف ویتامین B-12 ضروری است.

3- بیماری‌های نهفته: بیماری‌های خاصی وجود دارند که می‌توانند به توانایی بدن در تولید گلبول‌های قرمز خونی آسیب برسانند. برای مثال، افراد مبتلا به بیماری‌های کلیوی به ویژه بیمارانی که دیالیز می‌شوند در معرض ابتلا به کم خونی قرار دارند. کلیه‌های این بیماران قادر به ترشح هورمونهای کافی برای تولید گلبول‌های خونی نبوده و در هنگام دیالیز نیز آهن از دست می‌دهند.

4- بیماری‌های خونی ارثی: اگر در خانواده سابقه بیماری خونی وجود داشته باشد، احتمال ابتلا به آن در افراد دیگر نیز افزایش می‌یابد. یکی از امراض خونی ارثی کم خونی گلبول‌های داسی شکل است. به جای تولید گلبول‌های قرمز خونی طبیعی که به راحتی درون رگ‌های خونی حرکت می‌کنند، گلبول‌های داسی شکل حرکت سختی داشته و دارای لبه‌های خمیده هستند. این گلبول‌ها نمی‌توانند در رگ‌های خونی ظریف به آسانی حرکت کنند و در نتیجه مسیر رسیدن خون به اعضای بدن را مسدود می‌کنند. بدن گلبول‌های قرمز داسی شکل را نابود می‌کند، اما نمی‌تواند با سرعت کافی انواع طبیعی و سالم جدیدی را تولید کند. این امر موجب بروز کم خونی می‌شود نوع دیگری از کم خونی ارثی تالاسمی است. تالاسمی زمانی بروز می‌کند که بدن ژن‌های ویژه‌ای را از دست می‌دهد و یا ژن‌های غیر طبیعی مختلف از والدین به کودک ارث می‌رسد که به نحوه تولید هموگلوبین تاثیر منفی می‌گذارند.

5- کم خونی آپلاستیک: نوع نادری از کم خونی است و زمانی بروز می‌کند که بدن به اندازه کافی گلبول قرمز تولید نمی‌کند. از آنجا که این امر بر گلبول‌های سفید نیز تاثیر می‌گذارد، از این خطر بالای بروز عفونت‌ها و خونریزی‌های غیر قابل توقف می‌شود. این حالت دلایل مختلفی دارد که عبارتند از: الف – روش‌های درمانی سرطان‌ها (پرتودرمانی و شیمی درمانی)

ب- قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی سمی (مانند مواد مورد استفاده در برخی حشره‌کش‌ها، رنگ و پاک کننده‌ها و شوینده‌های خانگی)

پ ـ برخی داروها (مانند داروهای مخصوص درمان روماتیسم مفصلی)

ت- بیماری‌های خود ایمنی (مانند لوپوس)

ث – عفونت‌های ویروسی که بر تراکم استخوانی تاثیر می‌گذارد.

نوع درمان بستگی به میزان حاد بودن کم خونی دارد. این بیماری را می‌توان با تعویض خون، مصرف دارو و یا پیوند مغز استخوان درمان کرد. کم خونی برای پیشرفت در بدن به گذر زمان احتیاج دارد. در آغاز ممکن است هیچ علایمی بروز نکند و یا علایم بیماری بسیار خفیف باشد، اما با پیشرفت بیماری می‌توان شاهد علایمی چون خستگی، ضعف، عدم توانایی در کار و تحصیل، کاهش دمای بدن، پریدگی رنگ پوست، ضربان قلب سریع، کوتاهی تنفس‌ها، درد سینه، سرگیجه، تحریک پذیری، کرخی و سردی دست‌ها و پاها و سردرد بود. تشخیص این بیماری با انجام یک آزمایش خون امکانپذیر است. در صورت مثبت بودن جواب آزمایش و ابتلا به کم خونی انجام آزمایشات دیگری نیز برای تشخیص نوع آن ضروری است. انتخاب نوع درمان کم خونی بستگی به علت بروز آن دارد. برای مثال، نحوه درمان کم خونی گلبول‌های داسی شکل با نحوه درمان کم خونی ناشی از رژیم غذایی فاقد آهن یا فولیک اسید متفاوت است. از این رو برای کشف بهترین روش معالجه باید به متخصص مربوطه مراجعه کرد.

به روش‌های گوناگون می‌توان مانع از بروز برخی انواع کم خونی شد که مجموعه‌ای از آنها در زیر آمده است؛

1- مصرف غذاهای حاوی آهن زیاد از جمله گوشت قرمز، ماهی، مرغ، تخم‌مرغ، میوه‌های خشک شده، عدس و لوبیا، سبزیجات سبز برگ پهن مانند اسفناج، کلم و یا غله‌های حاوی آهن غنی شده.

2- مصرف مواد خوراکی که جذب آهن را در بدن افزایش می‌دهد مانند آب پرتغال، توت فرنگی، کلم و یا سایر میوه‌ها و سبزیجات حاوی ویتامین C.

3- خودداری از نوشیدن قهوه و چای همراه با وعده‌های غذایی چرا که این نوشیدنی‌ها جذب آهن در بدن را دشوار می‌کند.

4- کلسیم جذب آهن را مشکل می‌کند لذا برای به کار گرفتن بهترین روش برای مصرف کلسیم به میزان مناسب و کافی با پزشک متخصص باید مشورت کرد.

5- اطمینان از مصرف کافی فولیک اسید و ویتامین B-12 در رژیم غذایی

6- مشاوره با پزشک برای خوردن قرص‌های مکمل آهن چرا که مصرف این قرص بدون مشورت با فرد متخصص صحیح نیست. این قرص‌ها در دو نوع فروس و فریک ارایه می‌شوند. جذب فروس در بدن بهتر صورت می‌گیرد اما اثرات جانبی مانند تهوع، استفراغ و اسهال در پی دارد با این حال این اثرات جانبی را می‌توان با کمک برخی اقدامات کاهش داد، از آن جمله اینکه ابتدا با نیمی از دوز تجویز شده شروع کرد و به تدریج آن را به دوز کامل رساند. قرص را در دوزهای تقسیم شده مصرف کرد. قرص را همراه با غذا مصرف کرد و اگر نوعی از قرص آهن مشکلاتی ایجاد می‌کند با متخصص مربوطه برای مصرف نوع دیگر مشورت کرد.

7- زنانی که باردار نبوده اما در سن بارداری قرار دارند باید هر 5 تا 10 سال یکبار آزمایش کم خونی بدهند. این امر حتی در شرایط سلامت باید صورت گیرد. انجام این آزمایش‌ها باید از زمان نوجوانی آغاز شود.

8- همچنین زنانی که باردار نیستند و در سن بارداری قرار دارند در صورت داشتن علایمی چون عادت ماهانه شدید و طولانی، مصرف آهن کم و یا تشخیص قبلی ابتلا به کم خونی باید هر سال آزمایش خون بدهند. اکثر افراد از طریق یک رژیم غذایی سالم و منظم می‌توانند از غذاهای سرشار از آهن استفاده کنند اما برخی افراد نمی‌تواند آهن کافی بدست آورند که مهمترین این افراد دختران نوجوان و زنان در سن بارداری هستند که یا در هر عادت ماهانه خون زیادی را از دست می‌دهند یا بیش از یک بچه دارند و یا از IUD استفاده می‌کند.

کودکان نوپا و زنان باردار نیز در این گروه هستند. این افراد باید به طور دوره‌ای آزمایش کم خونی بدهند و در صورت فقر آهن حتما باید با مشورت پزشک از مکمل‌های آهن استفاده کند که نحوه درمان مشکل آنها بر عهده پزشک است.

۱۰ راهکار برای درمان کم خونی

عوامل متعددی در بروز کم خونی نقش دارد. مانند کمبود آهن به ویژه در زنان ۱۴ تا ۴۳ ساله از عوامل بروز کم خونی است و با مصرف آهن می توان به درمان کم خونی کمک کرد.

گفته می‌شود ۵۰ درصد خانم‌های باردار و نیمی از دختران و زنان ۱۴ تا ۴۳ سال دچار کمبود آهن هستند و حدود یک‌سوم این افراد از کم‌خونی شدید رنج می‌برند.

آمارهای نگران‌کنند‌ه‌ای از فقر‌آهن و کم‌خونی در بین ایرانی‌ها بخصوص خانم‌ها و دختران ایرانی به گوش می‌رسد. آن‌طور که گفته می‌شود ۵۰ درصد خانم‌های باردار و نیمی از دختران و زنان ۱۴ تا ۴۳ سال دچار کمبود آهن هستند و حدود یک‌سوم این افراد از کم‌خونی شدید رنج می‌برند.

کم خونی انواع مختلفی دارد. از کم خونی ناشی از فقر آهن گرفته تا تالاسمی و انواع نادر آن. با دکتر «سمیه خمسی»، فوق تخصص خون و سرطان بالغین، عضو هیات علمی دانشگاه تهران گفت وگویی ترتیب داده ایم تا بیشتر با انواع رایج کم خونی، علائم و روش های درمان آن آشنا شویم.

کم خونی چیست و چه افرادی بیشتر در معرض این مشکل قرار دارند؟

آنمی یا کم خونی زمانی بروز می کند که میزان هموگلوبین در خون پایین تر از حد استاندارد باشد. هموگلوبین ترکیبی پروتئینی است که وظیفه حمل اکسیژن به بافت های بدن را به عهده دارد. بنابر گزارش سازمان بهداشت جهانی حدود ۲۵ درصد از مردم جهان از کم خونی رنج می برند که نیمی از این میزان به کمبود آهن در افراد مربوط می شود. معمولا خانم ها به دلیل خونریزی ماهانه، کودکان در سنین رشد و خانم های باردار بیشتر در معرض کم خونی قرار دارند.

درباره گلبول های قرمز، هموگلوبین و آهن و همچنین علل بروز کم خونی بیشتر توضیح بدهید.

عوامل متعددی در بروز کم خونی نقش دارد. گاهی این هموگلوبین توسط مغز استخوان تولید نمی شود و در برخی موارد این هموگلوبین ها به صورت خونریزی از بدن دفع می شوند.

علاوه بر این در برخی موارد از دست رفتن هموگلوبین در داخل بدن رخ می دهد به این ترتیب که تخریب در طحال احتباس می شود.

کم خونی چه نشانه هایی دارد؟

بیشتر افرادی که دچار کم خونی جزئی هستند معمولا متوجه آن نمی شوند. شدت و میزان علائم بستگی به شدت، نوع و سرعت بروز کم خونی دارد. اگر کم خونی بتدریج بروز کند، فرد به مرور با علائم حاصله تطابق پیدا می کند و دیرتر متوجه مشکل شده و دیرتر به پزشک مراجعه می کند، اما به طور کلی کم خونی خود را با نشانه هایی مثل ضعف، خستگی، افزایش ضربان قلب، تنگی نفس، رنگ پریدگی، سردرد، سرگیجه، افت فشار و… نشان می دهد.

البته در برخی انواع کم خونی علائمی مثل درد در شکم، کمر یا سینه، اختلالات دید، زردی و تورم اعضای بدن نیز دیده می شود. توجه داشته باشید کم خونی در افراد سالمند خطر مرگ ناشی از بیماری، سکته قلبی یا سکته مغزی را افزایش می دهد.

اشاره کردید که کم خونی انواع مختلفی دارد. لطفا درباره شایع ترین آنها توضیح بیشتری بدهید.

کم خونی ناشی از فقر آهن: این نوع کم خونی شایع ترین نوع کم خونی است که حدود ۵۰ درصد آنمی های تشخیص داده شده را دربرمی گیرد. کاهش میزان آهن می تواند ناشی از خونریزی به دلیل عادت ماهانه شدید یا طولانی مدت خانم ها، فیبروم رحم، سرطان کولون یا مصرف منظم آسپیرین و همچنین داشتن تغذیه ای فقیر از آهن باشد. در کم خونی ناشی از فقر آهن اندازه گلبول های قرمز تغییر کرده و کوچک تر از حد معمولی می شوند.

مصرف مواد غذایی سرشار از آهن مانند گوشت قرمز، ماهی، گوشت پرندگان، تخم مرغ و موادغذایی غنی شده از آهن می تواند از بروز این نوع کم خونی تا حدودی پیشگیری کند.

مصرف ویتامین C جذب آهن را بالا می برد. گاهی این نوع کم خونی به دلیل عدم توانایی بدن در جذب آهن نیز بروز می کند که می تواند ناشی از وجود بیماری هایی مانند بیماری سلیاک (عدم تحمل گلوتن) باشد. در افرادی که جراحی معده برای کاهش سطح جذب و ایجاد کاهش وزن انجام داده اند، نیز جذب آهن بشدت کاهش پیدا می کند.

چای، قهوه، شیر، فیبر بالای غذا، مکمل های کلسیم، روی، مس و نیز آنتی اسیدها، رانیتیدین و امپرازول و ترکیبات مشابه، داروهای درمان پوکی استخوان نیز جذب آهن را کم می کنند و این لزوم رعایت فاصله مناسب استفاده از این داروها و مواد غذایی را نشان می دهد.

کم خونی ناشی از کمبود ویتامین B۱۲ و اسیدفولیک: در این نوع کم خونی گلبول های قرمز تغییر شکل داده و بزرگ می شوند که به آن کم خونی مگالوبلاستیک می گویند.

این کم خونی به دلیل کمبود ویتامین B۱۲ یا اسیدفولیک (ویتامین B۹) بروز می کند که در مورد اول کم خونی می تواند ناشی از کمبود جذب این ویتامین به دلیل التهاب ها و جراحی های معده و روده، برخی داروها و عفونت ها، رژیم های غذایی بویژه گیاهخواری یا وجود یک بیماری خودایمنی به نام کم خونی کشنده یا پرنیسیوز باشد.

این کم خونی انواع مادرزادی نیز دارد که نادر است. یکی از علائم مهم این آنمی علائم عصبی است.

اگر این مشکل بموقع درمان نشود امکان بروز اختلالات حرکتی، عدم تعادل و اختلال کنترل ادرار و مدفوع نیز وجود دارد که جزو مشکلات غیرقابل برگشت هستند. از طرف دیگر کاهش جذب ویتامین B۱۲ در سنین بالا و مصرف برخی داروها نیز عوامل بروز این نوع کم خونی را افزایش می دهند.

کمبود ناشی از اسیدفولیک نیز به دلیل افزایش نیاز در دوران رشد، دوران بارداری، حتی بیماری، عدم مصرف سبزیجات تازه، مشکلات جذب در بیماری های گوارشی مثل سلیاک، جراحی روده کوچک یا به دنبال مصرف برخی داروها (مانند برخی داروهای ضدصرع) بروز می کند.

کم خونی ناشی از بیماری های مزمن: برخی از بیماری های مزمن و گاهی درمان آنها باعث کاهش میزان گلبول های قرمز خون می شود. انواع سرطان، بیماری های عفونی مثل ایدز، سل و بیماری های التهابی مثل آرتریت روماتوئید، لوپوس، کرون، بیماری های کبدی، کم کاری تیروئید می توانند روی فعالیت مغز استخوان تاثیر گذاشته و عاملی برای بروز کم خونی شوند

نارسایی کلیوی نیز باعث کم خونی می شود، چون کلیه ها هورمونی به نام اریتروپروتئین تولید می کنند که باعث تنظیم میزان گلبول های قرمز می شود.

کم خونی ناشی از خونریزی: از دست دادن خون زیاد به دلیل مشکلاتی مثل تصادفات شدید، عمل جراحی، زایمان و… با سرعت بیشتر کم خونی می آورد.

برخی مشکلات دستگاه گوارشی مانند زخم های گوارشی، پولیپ های روده یا سرطان کولورکتال و… نیز به بروز کم خونی منجر می شود.

تالاسمی: تالاسمی از شایع ترین علل کم خونی های مادرزادی است که شامل طیفی از بیماری ها از کم خونی خفیف در نوع مینور تا شدید در نوع ماژور و نیازمند تجویز مداوم خون می باشد.

در این نوع کم خونی گلبول های قرمز اغلب کوچک شده اند در صورت تاخیر درمان مناسب، بیمار دچار تغییر شکل های استخوانی، اختلالات رشدی و کارکرد هورمونی و در انواع شدید آن ازدیاد آهن بدن می شود.

با چه روش هایی می شود کم خونی را درمان کرد؟

درمان کم خونی با توجه به انواع آن متفاوت است. کم خونی ناشی از فقر آهن با مصرف مکمل آهن و کم خونی مگالوبلاستیک (کمبود ویتامین B۱۲ یا اسیدفولیک) با تجویز ویتامین B۱۲ و فولیک اسید قابل کنترل است. قطع مصرف داروهای ایجادکننده کم خونی و جایگزین کردن آنها با داروهای مناسب نیز از جمله روش های مقابله با کم خونی است.

خانم هایی که دچار خونریزی شدید ماهانه می شوند، باید از نظر وجود بیماری های زنان بررسی شده و در صورت نبود مشکل حتما ترکیبات آهن مناسب جهت پیشگیری از ایجاد فقر آهن دریافت کنند. درخصوص کم خونی ناشی از بیماری های مزمن لازم است که ابتدا بیماری زمینه ای درمان و کنترل شود. از استروئید و درمان های سرکوبگر ایمنی در درمان برخی از انواع کم خونی های همولیتیک استفاده می شود.

در کنترل دردهای ناشی از کم خونی داسی شکل، مصرف داروهای مسکن کاربرد دارد. در برخی موارد کم خونی، تزریق خون، اریتروپویتین یا پیوند مغزاستخوان مورد استفاده قرار می گیرد.

۱۰ راهکار برای درمان کم خونی

یکی از بیماری های رایج امروزی کم خونی است که ارتباط مستقیمی با تغذیه دارد، اما علاوه بر تغذیه می توان از طریق درمان گیاهی این بیماری را مهار کرد.

افسنتین، گیاهی است شفابخش که هم به طور وحشی می روید و هم آن را کشت می کنند و براحتی می توانید آن را از عطاری ها تهیه کنید.  ۵ تا ۶ گرم از برگ این گیاه را در یک لیتر آب جوش بریزید و چند دقیقه آن را بجوشانید و بعد بگذارید خنک شود.

آن را صاف کرده و با کمی عسل شیرین کرده و قبل از ناهار و شام یک فنجان از آن را میل کنید. این جوشانده برای رفع کم خونی و لاغری بسیار موثر است. انگور به علت داشتن آهن، منگنز و منیزیم برای درمان کم خونی بسیار موثر است؛ البته انگور شیرین با پوست نازک.

نوشیدن روزانه ۳ تا ۵ فنجان شربت بارهنگ کم خونی را از بین می برد.

۲۰ گرم از آب تره را با عسل مخلوط کرده و روزانه ۲ تا ۳ فنجان از آن را میل کنید که درمان کامل و خوبی برای کم خونی است.

۲۰ گرم جو پوست کنده را در یک لیتر آب سرد بریزید و بجوشانید و آب اول آن را دور ریخته و دوباره یک لیتر آب روی آن بریزید و یک ربع بجوشانید و صاف کنید و پس از هر وعده غذا یک فنجان از آن را بنوشید.

کسانی که دچار کم خونی هستند یک روز در میان بعد از وعده غذایی پنج، شش عدد فندق خام بخورند.

برگ های کلم سبز و قرمز خام را به صورت سالاد قبل از هر وعده غذایی میل کنید. برگ های کلم دارای کلسیم و گوگرد فراوان بوده و بسیار برای کم خونی مفید است.

جوشانده برگ یا پوست گردو بهترین دارو برای کم خونی است.

۲۰ تا ۳۰ گرم از برگ های خشک گزنه را در نیم لیتر آب سرد بریزید و ۳ تا ۵ دقیقه بجوشانید و سپس ۱۰ دقیقه کنار بگذارید تا دم بکشد، بعد آن را صاف کنید و روزی ۳، ۴ بار و هر بار یک فنجان از آن را بنوشید که برای کم خونی بسیار موثر است.

حدود ۵ گرم از ریشه خشک ریواس را به صورت پودر درآورید و داخل یک لیوان آب ولرم حل کرده و با عسل شیرین کنید و خوب هم بزنید و هر روز قبل از غذا یک فنجان از آن را بنوشید.

داشتن تغذیه خوب و مناسب همراه با گیاهان دارویی می تواند بسیاری از بیماری ها را معالجه و ریشه کن کند، پس از معجزه این مواد غافل نشوید.